آتش در بورگو[1]
جولیانو دلارووره[2] یکی از نیرومندترین کاردینال‌های وقت در سال 1503 جانشین الکساندر ششم[3] به مقام پاپ منصوب شد و نام یولیوس دوم[4] را برای خود برگزید. فردی تندخو، سختگیر، بی‌حوصله، مدام مشغول جنگ و محاصره سرزمین‌های اطراف که مقام پاپ را حق مسلم خود و مقام پاپی الکساندر را انکار می‌کرد و برای رقابت با او از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌نمود. او معتقد بود که استقلال روحی کلیسا مستلزم تملک دایمی ایالات پاپی است. از زاویه‌ای دیگر او را بانی کلیسای سن پیتر[5]، حامی هنر و هنرمندان و ناجی ایتالیا می‌دانند.
در زمان فرمانروایی او، رنسانس مرکز خود را از فلورانس[6] به رم منتقل کرد و از حالت قرون وسطایی به خیابان‌های عریض و موطن قیصری بدل گشت، در هنر به نقطه اوج خود رسید و از معماران و هنرمندانی از جمله دوناتو برامانته[7]، میکل‌آنژ[8] و رافائل[9] حمایت شد. طراحی و ساخت کلیسای جدید سن پیتر به جای باسیلیکای سقف چوبی سده‌ی چهارم میلادی آغاز گشت و کاخ‌سازی بیش از پیش رواج یافت.
فضای چهارگوشه بیرونی کاخ‌ها که با پلکان‌های مرمرین به دوقسمت تقسیم می‌شدند؛ طبقه همکف معمولا اتاق‌های ساده کار و انبار، طبقه اول تالارهای پذیرایی و تفریح و اتاق‌هایی برای نگه‌داری آثار هنری با بهترین و هنرمندانه‌ترین دیوارنگاره‌ها و کف‌سازی‌ها و طبقات بالاتر، اتاق‌های خصوصی.
در سال 1508، بعد از آنکه پاپ چندسالی را در آپارتمان‌های بورگیا[10] زندگی کرد – مجموعه‌ای از اتاق‌های کاخ شخصی الکساندر ششم -از دیوارنگاره‌های فضا که عموما تصاویر مریم مقدس و رستاخیز که توسط پینتوریچیو[11] نقاشی شده بود، دلزده و خسته شد و در نظر داشت به چهار اتاقی نقل مکان کند که زمانی مسکن نیکولاس پنجم[12] بود، برای تزیین دیوارها و سقف چهار اتاق با هدف به تصویر کشیدن بخشی از قهرمانی‌هایش، معماران و هنرمندان را به رم فراخواند و سبب تغییر درجریان زندگی رافائل شد.
رافائل نقاشی “تالار(اتاق) امضا”[13] را آغاز کرد. مکانی که پاپ، استیناف‌ها را می‌شنید و عفونامه‌ها را امضا می‌کرد. رافائل در نقاشی‌های این تالار به موفقیت چشمگیری دست یافت و پاپ را مفتون هنرنمایی خود کرد، بطوریکه پاپ عذر باقی هنرمندان را خواست و در نظر داشت، نقاشی‌های قبلی را کاملا محو کند و تصاویر جدید با طرح و نظر رافائل اجرا شود.
نقاشی “مدرسه آتن”[14]، نمونه‌ای از دیوارنگاره‌های این اتاق است؛ نقاشی‌هایی با مضمون آشتی میان آرمان‌گرایی و تجربه‌گرایی که تا سال 1511 به طول انجامید.
پاپ عقیده داشت مضمون تصاویر دیوارهای اتاق دیگر، “اتاق هلیودوروس”[15]، صحنه‌هایی از داستان‌های مذهبی باشد. این دیوارنگاره‌ها از نظر ترکیب‌بندی به اندازه مدرسه آتن شاهکار محسوب نمی‌شوند، اما از نظر نمایش حرکات غضبناک و عضلات پیچیده حائز اهمیت اند. دیوارنگاره “اخراج هلیودوروس از معبد”[16] یکی از دیوارنگاره‌های مهم این اتاق است.
قبل از به اتمام رسیدن نقاشی‌های چهار اتاق، یولیوس از دنیا رفت. لئو دهم[17] جایگزین وی شد و از آنجا که وجه اشتراکی هم در هنر و هم از نظر اخلاقی با رافائل داشت، بسیاری از کارهای هنر را به او محول کرد؛ از جمله تکمیل کردن دیوارنگاری اتاق‌ها، تزیین تالارهای بدون سقف واتیکان و ادامه کار در کلیسای سن پیتر.
رافائل نیز تزیین تالارها و دیوارنگاری‌ها را مانند گذشته از سرگرفت.
در سال 1514 اثری با نام “آتش در بورگو” روی دیوار اتاقی را آغاز کرد که نام اتاق[18] از این اثر برگرفته شد. به گفته برخی منابع، طرح اولیه آن با رافائل بوده و توسط شاگرد یا گروهی از شاگردان به اجرا درآمده است. تصویری به مراتب پیچیده‌تر از سه تصویر دیگر اتاق. این مکان در زمان یولیوس برای قرار ملاقات‌های مقامات ارشد دربار مورد استفاده قرار گرفته بود. نقاشی‌های سقف توسط پییترو وانووچی[19] که در سال 1508 توسط پاپ سفارش داده و نقاشی شده بود. در زمان لئو از این فضا برای سالن غذاخوری استفاده می‌شد.
این اثر “آتش در بورگو” روایتگر آتش‌سوزی است که در بورگو منطقه‌ای محبوب در نزدیکی باسیلیکای سن پیتر رخ می‌دهد و تهدیدی برای بخش‌هایی از شهر محسوب شده و باید هرچه سریعتر پیش از آنکه گسترده‌تر شود، خاموش شود. بطور معجزه‌آسایی، پاپ تنها با شفاعت خود، سبب خاموشی می‌شود.
هر گوشه از این اثر بیانگر روایتی جداگانه است؛ در پیش زمینه و مقابل دیدگان مخاطب، سمت راست، مردمانی ناامیدانه در حال یاری رساندن به یکدیگرند و با هروسیله‌ای تلاش در رساندن آب برای خاموش کردن آتش دارند. در سمت چپ، جوانی، پیرمردی را به دوش گرفته و در حال گریختن است و پسر‌بچه‌ای نیز آنها را مشایعت می کند، یادآور آینیاس[20] فرزند آنخیسس[21] و آفرودیت[22] است که خانواده خود را از آتش‌سوزی تروا[23] نجات می‌دهد، همراهی سه نسل که در آثار هنرمندان قبلی نیز به نمایش درآمده است؛ چه در مجسمه و چه در نقاشی.
پیرزنی ناامید و پابرهنه پشت سر مردها درحال نجات خویش است. کمی آنطرف‌تر زن و مردی تنومند و عریان که مرد از دیوار آویزان و زن درحال سپردن نوزاد خود به فرد پایین دیوار است، یادآور فیگورهای میکل آنژ هستند، زنانی دیگر به همراه کودکان در مرکز اثر و زنی در میان آنها ، زانوزده و پشت به بیننده در حال شیون و فراری دادن فرزاندان از ویرانی است و اینگونه دیگران را متوجه آن سوی بنا می‌کند و مخاطب از طریق موهای پریشان و حالت دست‌ها و همچنین زنی که جلوتر از او با فرزند خویش به سمت ایوان داخلی برگشته‌اند، را به داخل آگاه می‌کند.
بخشی از ساختمان قدیمی باسیلیکا در دورترین قسمت اثر خودنمایی می‌کند. در فضایی بین ساختمان قدیمی و محل آتش‌سوزی، ساختمانی واقع است که از ایوان بالایی آن، پاپ مشغول سخنرانی و دعا است وعده‌ای فارغ از آتش‌سوزی و کمک، در زیر ایوان در حال ستایش و یاری جستن از پاپ هستند. در این قسمت از اثر، خبری از اشاره به آثار گذشتگان نیست، در واقع شاید بتوان این گونه دریافت کرد که توجه بیننده این بار نه روی پاپ که در پس زمینه واقع شده، بلکه به دو صحنه‌ای که در پیش زمینه، جایی نزدیک به مخاطب در حال کمک به یکدیگر هستند جلب می‌شود، همان افرادی که به جای کمک گرفتن از پاپ، خود دست به کار شده‌اند.
این اثر به دلیل عدم تناسب، پرسپکتیو تک‌نقطه‌ای، عدم انسجام در روایت و برهنگی‌های ناخوشایند مورد انتقاد قرار گرفته است. به همین علت بسیاری بر این باورند که نمی‌توان این اثر را به رافائل نسبت داد و آنچه به عنوان عدم موفقیت این اثر تلقی می‌شود، انتظاراتی است که از نقاشی‌های قبلی رافائل در بیننده ایجاد شده است.
شاید آنچه رافائل در “آتش در بورگو” قصد بیان کردنش را داشته، با روایت‌ها و مضامین سمبولیک آثار گذشته وی متفاوت است و این دیدگاه می‌تواند بخشی از ناهماهنگی‌ها در این اثر را توضیح دهد و گویی زمان آن رسیده که باید در پی شفاعت واقعی بود.
[1] The fire in the Borgo
[2] Giuliano Della Rovere (1443-1513)
[3] Pope Alexandre VI (1431-1503)
[4] Pope Julius II
[5] St. Peter’s Basilica
[6] Florance
[7] Donato Bramante (1444-1514)
[8] Michelangelo di Lodovico Buonarroti simoni (1475-1564)
[9] Raffaello Sanzio da Urbino (1483-1520)
[10] Borgia Apartments
[11] Pintoricchio (1454-1513)
[12] Pope Nicholas V (1397-1455)
[13] Room of the segnatura
[14] The school of Athens
[15] Room of the Heliodorus
[16] The Explusion of Heliodorus from the Temple
[17] Pope Leo X (1475-1521)
[18] Room of the Fire in the Borgo
[19] Pietro Vannucci (1446-1523)
[20] Aeneas
[21] Anchises
[22] Aphrodite
[23] Troy